تجمل گرایى و آفات آن

مسعود مختاری

مقدمه

مردم قبل از اسلام در یک مرتبه پایین انسانى زندگى مى‏کردند ودائما در حال جنگ و جدال با یکدیگر بودند، تا اینکه نور اسلام‏بر دل‏هاى تاریک آنها تابید و حیات طیبه را براى آنها به ارمغان‏آورد. از آن روز تاکنون دشمنان دین و بشریت، از راه‏هاى گوناگون‏به مقابله با اسلام پرداخته و در صدد انحراف مسلمین بوده‏اند. درعصر حاضر هم با تهاجم فرهنگى غرب و صهیونیسم و ضعیف جلوه دادن‏دین به دست روشنفکران بیمار و نیز به وسیله تجمل گرایى، هویت‏اصلى مسلمانان را مورد هجوم قرار داده‏اند.

مقاله حاضر با ذکر نکاتى از آثار منفى تجمل در اسلام و جامعه‏و... به بررسى آن پرداخته تا گوشه‏اى از راههاى تهاجم فرهنگى‏دشمن را نشان دهد و ضمن آگاهى دادن از عواقب سوء تجمل گرایى وزیان‏هاى جبران‏ناپذیر یا صعب العلاج آن، توجه خردمندان جامعه رابه نیرنگ‏هاى جدید دشمن جلب کند و ضمن یاد آورى توجه اسلام به‏زندگى دنیایى مسلمانان به یاد آورد که دنیا محل زندگى موقت‏مى‏باشد. خوشى‏هاى آن موقت و گذرا است و آنچه زندگى واقعى تلقى‏مى‏شود، زندگى ابدى، راحت و همیشگى آخرت مى‏باشد.

در این باره قرآن مى‏فرماید: «المال و البنون زینه الحیاه‏الدنیا و الباقیات الصالحات خیر عند ربک ثوابا و خیر املا» مال‏و فرزندان زینت‏حیات دنیایى هستند و(لیکن)اعمال صالح که تاقیامت‏باقى است(مانند نماز، تهجد و ذکر خدا و صدقات جارى چون‏بناى مسجد و مدرسه و موقوفات و خیرات در راه خدا)، نزدپروردگار بسى بهتر و عاقبت آن نیکوتر است.

جایگاه تجمل در اسلام

دین مبین اسلام در عین حال که به زندگى دنیایى انسان توجه‏دارد و خداوند متعال وسایل رفاه و آسایش او را در دنیا فراهم‏آورده است، مسلمانان را به عدم افراط و تفریط در این زمینه‏فراخوانده و به یک زندگى معتدل و خوب دعوت مى‏کند.

وقتى که انسان زمام نفس خود را در دست گرفت، بر او لازم است‏که حقوق جسمانى خود را نیز بشناسد و از زیبایى‏هاى زندگى که‏خداوند براى او حلال کرده، که شامل تمام لذات و مظاهر زندگى است‏و مزاج انسان سالم و معتدل طالب آنها است، بى تفاوت نباشد، حتى‏براى نیاز جسمى ارزش قائل شده و دستور مى‏دهد که در صورت ضرورت،افرادى که چیزى براى خوردن ندارند تا زنده بمانند براى ادامه‏حیات از گوشت میته بخورند. در حالى که گوشت میته براى افرادعادى حرام است!

انسان فطرتا کمال جو و زیبایى دوست مى‏باشد. بر همین اساس،اسلام ضمن اعتراف به این مساله و نیازمندى‏هاى دیگر زندگى که درطبیعت انسان نهاده شده، آنها را با میل به ترقى که این میل نیزدر طبیعت انسان ریشه دارد معارض نمى‏داند.

«گوستاولوبن‏» وزیر سابق فرانسه در کتاب «تاریخ تمدن‏اسلامى‏» مى‏نویسد:

«تاکنون هیچ مردمى مانند مردم جزیره العرب دیده نشده که درمدتى کوتاه و اندک، بتواند به این حد از تمدن نائل شود» . این‏پیشرفت‏سریع مسلمین در صدر اسلام، نشانه اهمیت دادن اسلام به‏زندگى دنیایى مسلمانان است. اما نظر اسلام این است که باابزارهاى ترقى به ترقى نهایى که همان هدف خلقت انسان است‏برسندو آن، تامین رفاه زندگى ابدى در کنار زندگى دنیایى است. اینک‏زیبایى و تجمل را در اسلام بررسى مى‏کنیم.

فرق است‏بین زیبایى و تجمل

زیبایى غیر از تجمل مى‏باشد و در اسلام جایگاه مثبتى دارد. به‏عنوان مثال، اسلام نظافت را نوعى زیبایى مى‏داند و به آن سفارش‏مى‏کند، زیرا در اثر مراعات نظافت زندگى انسان‏ها در صفا و آرامش‏خواهد بود. اما تجمل که ناشى از زیاده خواهى و اسراف مى‏باشد،افراد جامعه را به ورطه سقوط مى‏کشاند و موجب از بین رفتن شخصیت‏والاى انسان مى‏شود. دشمنان اسلام نیز دقیقا از این همین راه،یعنى با نشان دادن تجمل به عنوان یک نیاز در جامعه. ایجادوابستگى مى‏کنند و ملت‏ها را به خصوص ملت‏هاى مسلمان را به‏سقوط و تباهى مى‏کشانند.

در هر جامعه مترقى و متمدن، نشانه ترقى و تمدن، مغزهاى متفکرو مخترعان و... آن جامعه هستند، نه در صد بالاى تجمل و مصرف‏گرایى. نویسنده خود شاهد بود که در جنگ عراق و کویت، افرادى که‏از کویت‏به ایران آمده بودند وقتى زندگى غیر تجمل مردم‏ایران(قم)را مى‏دیدند، اعتراف مى‏کردند که زندگى درست و اسلامى‏همین است و اظهار مى‏داشتند که وقتى که به کویت‏برگردیم به روش‏شما ایرانیان زندگى مى‏کنیم و قبول داشتند که زندگى آنها یک‏زندگى مصرفى و پرتجمل است. روح مصرف گرایى به قدرى در آنهاریشه دوانده بود. که حتى نخ‏هاى کامواى بافتنى، به صورت بریده وکوتاه شده از کشورهاى دیگر برایشان فرستاده مى‏شد! به همین علت‏است که دشمنان انقلاب اسلامى در صدد رخنه کردن به شجره طیبه‏انقلاب اند که بسان موریانه آن را از درون بپوسانند چون دیدندکه مردم شریف ایران نه تنها زمین نخورد و سقوط نکرد، بلکه دست‏سایر ملت‏هاى ضعیف جهان را هم گرفت و الگوى آنها شد.

تجمل انواع و مراتبى دارد. در اخلاق، رفتار، حتى در سیاست وصنعت هم رسوخ کرده است، ولى غالبا در قالب پوشاک و لوازم لوکس‏زینتى و غیر ضرورى ظاهر مى‏شود که هر یک از اینها در تغییرفرهنگ خودى و جایگزین کردن فرهنگ بیگانه موثر مى‏باشد. و عوامل‏تحریک شهوات، خیالبافى، در رویا زندگى کردن، اسراف، بى عاطفه‏بودن و ظلم و خیانت را به همراه دارد. و از همه مهم‏تر ایجادسستى نسبت‏به اعتقادات و پوچى و دنباله روى از دشمنان اسلام‏خصوصا در نسل جوان مى‏نماید.

در یک نگاه خردمندانه، مى‏توان به سادگى متوجه شد که وسایل‏رفاهى غیر ضرورى که گاه تولیدات داخلى هم جزء آنها حساب شده وبا مارک خارجى عرضه مى‏شود، نسبت‏به سایر تولیدات داخلى وواردات چشمگیر و قابل تامل است. و براى خرید آن وسایل و...

میلیونها تومان سرمایه از کشور خارج مى‏شود و به جیب دشمنان‏اسلام مى‏رود و آنها به وسیله همان سرمایه‏ها بر علیه اسلام توطئه‏مى‏کنند و به وسیله نشریات مضر و مسموم افکار پاک و اسلامى مردم،خصوصا نسل جوان جامعه را که به قول حضرت امام «سرمایه‏هاى فوق‏الارض‏» هستند به رکود مى‏کشانند. در یکى از پرتکلهاى حکماى یهود(صهیونیسم) آمده است. «ما بوسیله کتاب هایى که با سبک شیواو(زیبا)منتشر مى‏کنیم افکار مسموم را به خورد مردم مى‏دهیم.»

اکنون که بیست‏سال از انقلاب اسلامى ما مى‏گذرد، در حالى که‏هویت و فرهنگ ملى ما آمیخته با اسلام است، ولى امروز در جامعه‏ما اخلاق و رفتارهایى به چشم مى‏خورد و مورد قبول واقع شده که بافرهنگ اصیل مذهبى و ملى ما در تضاد است.

چرا باید وسایل زندگى و تزیینى، حتى خوراک و تغذیه ما که‏ریشه در فرهنگ بیگانه دارد، به قدرى در جامعه ما رواج پیدا کندکه رنگ جامعه اسلامى ما را عوض کند و انقلاب اسلامى ما را زیرسوال ببرد.

اگر به همین منوال بگذرد. مى‏رود که ملیت و فرهنگ ما دستخوش‏یک تحول ناشایست و غیر اسلامى قرار بگیرد. این در حالى است که‏از گوشه و کنار دنیا، مردم جهان براى نجات زندگى خود به مردم‏ایران روى آورده‏اند و جنبش‏هاى آزادیبخش دنیا براى مبارزه بااستعمارگران مردم ایران را الگوى خود قرار داده‏اند.

دلیل بر این مدعا گزارش مجرى سیماى شبکه یک، در روز افتتاح‏صداى برون مرزى ایران مى‏باشد که ایشان مى‏گفتند: «سالانه بیش ازسى هزار نامه از گوشه و کنار جهان به ایران مى‏رسد که در رابطه‏با شناساندن اسلام براى آنها مى‏باشد.»

جاى بسى تاسف و نگرانى است که در چنین موقعیتى که ایران‏جایگاه خود را به عنوان رهبر و الگو در جهان پیدا کرده است،عواملى دست‏به دست هم داده‏اند و براى گسترش این وضع ناپسند درجامعه با تبلیغات آبکى و فریبنده، مظاهر کم ارزش مادى را دررسانه‏هاى گروهى حتى در تابلوهاى خیابان و بر روى بدنه‏اتوبوس‏هاى خط واحد ترویج مى‏کنند، به طورى که سبب شده است‏شیوع‏این وضع(بیمارى)به سرعت رو به رشد بگذارد.

امام راحل مى‏فرماید: «رادیو، تلویزیون و مطبوعات و سینماهاو تئاترها از ابزارهاى موثر تباهى و تخدیر ملت‏ها، خصوصا نسل‏جوان بوده است و از آنها براى درست کردن بازار کالاها، خصوصاتجمل و تزئین از هر قماش از تقلید در ساختمان‏ها (گرفته)تانوشیدن و پوشیدن و گفتار در فرم آنها استفاده کرد. ما دزد رابیرون کردیم اما خودمان را پیدا نکردیم.» آیا این است قدردانى‏از خون شهدا و سال‏هاى دور از وطن بودن امام(ره) «افان مات اوقتل انقلبتم على اعقابکم.» اگر او به مرگ یا شهادت در گذشت‏باز شما بدین جاهلیت‏خود رجوع خواهید کرد؟

تجمل از نظر آیات و روایات

همان طور که اشاره شد، اسلام ضمن اهمیت دادن به زندگى دنیایى‏بشر، او را براى به دست آوردن لذت‏ها و زیبایى‏هاى دنیا تشویق‏نیز مى‏کند. قرآن کریم مى‏فرماید:

«و ابتغ فیما آتیک الله الدار الاخره و لاتنس نصیبک من‏الدنیا» . به هر چیزى که خدا به تو عطا کرده، از قواى ظاهرى وباطنى و مال و سایر نعمت‏هاى دنیا بکوش تا ثواب و سعادت دارآخرت تحصیل کنى و(لیکن)بهره‏ات را هم از(لذات و نعم الهى)دنیافراموش مکن.

قرآن کریم به افرادى که گمان مى‏کردند تحریم زینت‏ها و پرهیزاز غذاها و روزى‏هاى پاک و حلال نشانه زهد و پارسایى و مایه قرب‏به پروردگار است، با لحن تندى مى‏فرماید:

«قل من حرم زینه الله التى اخرج لعباده و الطیبات من‏الرزق‏» . بگو اى پیامبر چه کسى زینت‏هاى خدا را که براى بندگان‏خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده؟ سپس‏براى تاکید اضافه مى‏کند: به آنها بگو این نعمت‏ها و موهبت‏هابراى افراد با ایمان در این زندگى دنیاآفریده شده اگر چه‏دیگران نیز بدون داشتن شایستگى از آن استفاده مى‏کنند و نیز«قل هى للذین امنوا فى الحیوه الدنیا خالصه یوم القیامه.»

بگو این نعمت‏ها در دنیا براى اهل ایمان است و خالص اینها(یعنى‏لذات کامل بدون الم)و نیکوتر از اینها در آخرت بر آنان خواهدبود.

در مورد استفاده از انواع زینت‏ها اسلام مانند تمام موارد، حداعتدال را انتخاب کرده و ضمن تشویق مردم به استفاده از نعم‏الهى به خاطر طبع زیاده‏طلبى انسان که ممکن است‏سوء استفاده کندو به جاى استفاده عاقلانه راه تجمل پرستى و زیاده روى را پیش‏بگیرد مى‏فرماید: «کلوا و اشربوا و لاتسرفوا» بخورید وبیاشامید و اسراف نکنید.

کلمه(اسراف)کلمه بسیار جامعى است که هرگونه زیاده روى درکمیت و کیفیت و بیهوده گرایى و اتلاف و مانند آن را شامل مى‏شود.

«امروز تحقیقات دانشمندان ثابت کرده است که سرچشمه بسیارى ازبیمارى‏ها غذاهاى اضافى است که به صورت جذب نشده در بدن انسان‏باقى مى‏ماند که هم بار سنگینى است‏براى قلب و سایر دستگاه‏هاى‏بدن و هم منبع آماده براى انواع عفونت‏ها و بیمارى‏ها.»

قرآن کریم تغذیه را به عنوان یک وسیله تکامل پذیرفته، لذاسفارش به خوردن غذاى پاک مى‏نماید چون غذاى حلال بر روى اخلاق‏انسان اثر دارد. لذا مى‏فرماید:

«کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا» از غذاهاى پاکیزه حلال‏تناول کنید و به نیکوکارى و اعمال صالح بپردازید.

از آنجا که تجمل گرایى، روى آوردن به دنیا محسوب مى‏شود وسایر دلبستگى‏ها به دنیا و وابستگى را به دنبال دارد. امام صادق‏علیه السلام مى‏فرماید: «راس کل خطیئه حب الدنیا»

سر هر خطا، دوستى دنیاست و نیز مى‏فرماید: به راستى شیطان‏آدمیزاده را در هر چیزى مى‏چرخاند(تا او را گمراه کند) و چون ازاو درمانده گردید، در برابر پول و مال دنیا جلو او را سخت‏مى‏بندد و گردن او را مى‏گیرد.

امام باقر علیه السلام مى‏فرماید: نمونه آزمند بر دنیا،کرم ابریشم است که هر چه بیشتر ابریشم بر خود مى‏تابد و مى‏پیچدراه بیرون شدن خود را دورتر و بسته‏تر مى‏نماید تا از غم و اندوه‏مى‏میرد. گرایش به تجملات زندگى، انسان را دچار بحران اقتصادى‏مى‏کند و حتى به خاطر به دست آوردن و نگهدارى آن تجملات، دچاربحران روحى هم مى‏شود. گرچه لذتى به همراه دارد اما لذتش زودگذرمى‏باشد. على علیه السلام مى‏فرماید: هر که دنیا را در چشم‏خویش عظیم گیرد و جایش را در دلش بزرگ دارد و آن را بر خدابرگزیند و به سوى آن انقطاع پذیرد(از همه ببرد و به آن پیوندکند) چنین کسى درست‏بنده دنیاست .»

اینها نمونه‏هاى کوتاهى بود از آیات و روایات، در نکوهش دنیادارى و گرایش به تجملات و استفاده درست از دنیا در حدى که موردقبول اسلام است که تقدیم شد.

تجمل عامل انحطاط مسلمین در صدر اسلام

به همان نسبتى که تجمل در جامعه برقرار مى‏شود، به همان‏اندازه هم ذهن مردم متوجه منافع خصوصى مى‏گردد. زمانى همه‏مسلمین در صدر اسلام به پیشرفت اسلام فکر مى‏کردند و در سایه‏برادرى و برابرى متحد بودند، در مقابل دشمنان اسلام سر خم‏نمى‏کردند، قدرت مسلمین نفوذناپذیر بود. و در راه رسیدن به هدف‏نهایى که گسترش و پیروزى اسلام بود از هیچ ایثار و گذشتى دریغ‏نمى‏کردند، اما از وقتى که گرایش به تجملات و دنیا پرستى در میان‏آنها رواج پیدا کرد، این عظمت رو به تنزل گذاشت. «جرجى‏زیدان‏» مورخ مسیحى لبنانى مى‏نویسد: «پس از آن که اعراب به‏کشور گشایى پرداختند، سیم و زور غلام و کنیز به جزیره‏العرب روان‏گردید و اندک اندک اعراب مسلمان به فساد و هرزگى گرائیدند.

بنابراین سرنوشت مسلمانان صدر اسلام باید لوح عبرت براى‏مسلمانان عصر حاضر و آینده باشد. انقلاب ما هم وقتى پایدارخواهد بود که همه امور زندگى ما انقلاب باشد، ولى تجمل مانع این‏امر است افرادى که فقط به چیزهاى ضرورى احتیاج دارند و آرزویى‏جز افتخار میهن خودشان ندارند «مردمى که انقلاب کردند وانقلابشان حفظ و احیاء ارزش‏هاى اسلامى و ملى بود اما وقتى روحشان‏با تجمل فاسد شده باشد آرزوى دیگرى ندارند و به زودى دشمن‏قوانینى مى‏شوند که مزاحم او هستند» لذا مى‏بینیم افراد متجمل‏دین گریز هم هستند، چرا که قانون اسلامى مانع جذب شدن آنها درتجملات است‏به قول «منتسکیو» : در این زمان است که تقواى ملى‏با چه سرعتى رو به انحطاط مى‏رود زمانى که مردم روم به تجمل روى‏آوردند، در سلطنت «تى بر» نمایندگان سنا پیشنهاد کردند که‏قوانین سابق مربوط به تجمل دوباره برقرار شود. شاه که مردى بااطلاع بود با این تقاضا مخالفت کرد و گفت: دولت‏با وضع فعلى‏نمى‏تواند دوام کند.»

حکام نالایق جهان اسلام، فضایل اخلاقى و رفاه متوسط مسلمانان رابه خاطر زیاده خواهى و جاه‏طلبى‏هاى خودشان از میان مسلمین‏برداشتند و قوانین اصیل اسلامى را که مورد تاکید رسول‏خدا(ص)بود، به دست فراموشى سپردند و خود و مردم را اسیر تجملات‏کردند. این انحراف از زمان «عثمان بن عفان‏» شروع شد. «ابن‏خلدون‏» مى‏نویسد: دین در آغاز امر، مانع غلو کردن در امر بناهابود و اسراف در این راه را بى آن که میانه روى باشد، روانمى‏دانست و چون مردم از روزگارى که دین فرمانروایى مى‏کرد دورشدند، به این گونه مقاصد بى‏پروا گردیدند و طبیعت کشوردارى وپادشاهى و تجمل خواهى بر آنان غلبه یافت. بنابر نقل مسعودى،عثمان در پنجمین سال خلافت‏خود که بیست و هشت‏سال پس از هجرت‏پیامبر بود، دستور داد خانه‏اى مجلل برایش ساختند که اتاق‏هاى‏متعدد و زیبا و تالارهاى بزرگ داشت این تجمل گرایى کم کم به‏اطرافیان عثمان و کارگزاران و در نهایت‏به مردم سرایت کرد.

در «طبقات ابن سعد» آمده:

زبیر صحابى نامدار اسلام در بصره خانه‏اى ساخت که امروزه هم‏معروف است و تجار و ثروتمندان بحرینى و غیر بحرینى در آن جااتراق مى‏کردند و در کوفه، مصر، اسکندریه هم خانه هایى ساخت.

بعد از مرگ زبیر 50 هزار دینار و 1000 اسب و هزار عبد و کنیزباقى ماند.